شیخ طبرسی با نام کامل امینالاسلام ابوعلی فضل بن حسن طبرسی (۵۴۸–۴۶۸ قمری)، از برجستهترین مفسران و دانشمندان شیعه است؛ چهرهای که آثار ارزشمند او در حوزه تفسیر، فقه، کلام و علوم قرآنی، هنوز هم از منابع اصلی پژوهشگران بهشمار میرود.
زندگی و فعالیت علمی
طبرسی از خانوادهای اهل علم برخاست. درباره زادگاه او دیدگاههای متفاوتی وجود دارد؛ اما بسیاری از علمای متقدم، او را اهل طَبْرَس – تفرش امروزی دانستهاند و این نسبت را معتبرتر میدانند. او پس از سالها تحصیل، به خراسان مهاجرت کرد و در مشهد ساکن شد. در سالهای پایانی عمر به سبزوار رفت و همانجا درگذشت. پیکر او در مشهد، نزدیک حرم مطهر امام رضا(ع) به خاک سپرده شد؛ جایی که امروز خیابان «طبرسی» به یاد او نامگذاری شده است.
ویژگیهای علمی و شخصیتی
امینالاسلام طبرسی با دیدگاهی معتدل و بهدور از تعصب شناخته میشود. وی در ادبیات و زبان عربی مهارتی بینظیر داشت و با نثری شیوا و دقیق مینوشت. توجه او به نکات ظریف ادبی سبب شد کتابهایی مانند الکافی الشافی را برای بررسی لطایف ادبی «کشاف زمخشری» تألیف کند.
جایگاه علمی
طبرسی در علوم دینی زمان خود – از جمله تفسیر، فقه، کلام و تاریخ اهلبیت – چهرهای برجسته بود. مشهورترین اثر او، تفسیر مجمعالبیان است که بهعنوان یکی از معتبرترین تفاسیر شیعه شناخته میشود. به گفته پژوهشگران، این اثر بازنویسی علمی–تحلیلی از «تبیان» شیخ طوسی به شمار میآید.
زادگاه؛ طَبْرَس یا طبرستان؟
گرچه برخی نویسندگان متأخر او را اهل طبرستان دانستهاند، اما شواهد معتبرتر بر تفرشی بودن وی تأکید دارد. بیهقی، دانشمند همعصر طبرسی، در «تاریخ بیهق» بهصراحت مینویسد:
«طَبْرَس منزلی است میان کاشان و اصفهان و اصل ایشان از آن بقعه بوده است.»
بر همین اساس، بسیاری از محققان معاصر نیز طبرسی را یکی از چهرههای بزرگِ برخاسته از تفرش میدانند.
مقبره طبرسی
آرامگاه امینالاسلام طبرسی در مشهد و نزدیک حرم امام رضا(ع) قرار دارد. این مقبره در سالهای گذشته چند بار دستخوش جابهجایی و بازسازی شده و اکنون با ساختاری پلکانی در سه طبقه، پابرجاست.
مهمترین آثار شیخ طبرسی
-
مجمع البیان فی معانی القرآن
-
الکافی الشافی فی الکشاف
-
اعلام الوری باعلام الهدی
-
النور المبین
-
الفائق
-
الآداب الدینیه
-
و مجموعهای دیگر از آثار تفسیری و فقهی
